2025 is het Jaar van de Torenvalk

Herkenning

De torenvalk is een kleine slanke roofvogel, met een korte nek, lange vleugels en dito staart. In silhouet is de lange staart kenmerkend; die steekt ver voorbij de vleugelpunten. Een mannetje herken je aan zijn wat gevlekte, roodbruine rug, grijze kop en staart met zwarte eindband. Een vrouwtje is iets groter en bruiner. Haar bovendelen hebben een variabel patroon van driehoekige vlekken. Haar staart is overwegend bruin met een zwakke bandering. Zowel mannetjes als vrouwtjes hebben een beige onderzijde met druppelvormige vlekken, die strepen vormen. Jonge vogels lijken op vrouwtjes. Ze zijn de eerste maanden na het uitvliegen te herkennen aan de lichte toppen van de donkere uiteinden van de buitenste vleugelveren. Torenvalken zijn gewoonlijk zwijgzaam. Hun roep is een schril kie-kie-kie, meestal te horen in de buurt van het nest.

Voorkomen en leefwijze

Torenvalken komen in heel Nederland voor. Je ziet ze vaak langs wegen. Wegbermen vormen namelijk brongebieden voor hun hoofdvoedsel: veldmuizen. Door hun kenmerkende jachttechniek (tegen de wind in al vleugel wiekend op hun plaats blijven, het ‘bidden’) vallen ze goed op. En anders speuren ze wel vanaf een bermpaaltje of andere verhoging hun omgeving af. De hoogste dichtheden worden geteld in de veenweidegebieden en de graslandgebieden op zeeklei. Op de zandgronden komen veel minder torenvalken voor. Onze broedvogels zijn overwegend standvogel. Ze kunnen buiten het broedseizoen wat rondzwerven. Maar er vindt ook enige trek in zuidwestelijke richting plaats.

Voedsel

De torenvalk is eigenlijk een muizenspecialist. Maar bij gebrek aan muizen schakelen ze over op zangvogels van het open land, kleine weidevogelkuikens, mussen of insecten zoals grote kevers. Ze bemachtigen hun prooi doorgaans met een stootduik.

Torenvalken in het nauw

In de jaren ’50 van de vorige eeuw was de torenvalk de algemeenste roofvogelsoort van ons land. Die positie is inmiddels overgenomen door de buizerd. De buizerd ging sinds die jaren flink vooruit en de torenvalkstand kelderde met zo’n 75%. Sovon schatte het aantal torenvalken voor de jaren 2018-2020 op zo’n 3800-7000 broedparen. De oorzaken voor die sterke achteruitgang zijn divers. (a) Door de intensivering van de landbouw komen (cyclische) muizenplagen nog maar zelden voor. (b) Het risico om opgegeten te worden nam toe voor torenvalken door de grotere aantallen en sterker verspreid voorkomende buizerds en haviken. (c) In bebouwd gebied werd de afstand tussen geschikte broedlocaties en goed foerageergebied te groot. (d) Door de afname van kraaiachtigen in het landelijk gebied kwamen minder nesten beschikbaar. Dit werd maar ten dele gecompenseerd door het plaatsen van nestkasten.

Meld slachtoffers – altijd zinvol!

Gewonde of overleden torenvalk gezien? Neem contact op met de Dierenambulance, zij halen de vogel op.
Een overleden torenvalk kan ook bij het online meldpunt dode vogels van Sovon gemeld worden.
Jaarlijks worden bij dit meldpunt de nodige dode torenvalken geregistreerd. ‘Verkeerslachtoffer’ is de meest gemelde doodsoorzaak. Omdat de vindkansen van de doodsoorzaken onderling sterk verschillen – hoe groot is de kans om een verdronken torenvalk te vinden? –  is onduidelijk hoe representatief het overzicht van doodsoorzaken momenteel is. Een goede registratie van zoveel mogelijk slachtoffers helpt om het beeld te verhelderen.